مسلماً افعال خداوندی بدون فلسفه و حکمت نیست و تمام ذرات عالم مطابق با حکمت خداوند متعال اداره می‌شود. بنابراین هر امتحان و ابتلایی که خداوند در مسیر زندگی ما قرار می‌دهد دارای فلسفه و حکمتی است که در این بخش به یکی از فلسفه‌های امتحانات الهی با تاکید بر دیدگاه امام علی علیه‌السلام اشاره می‌شود.

توبه و بازگشت به سوی خدا

از جمله فلسفه امتحان‌های الهی، توبه و بازگشت به سوی خدا است؛ چه بسیار افرادی که سختی‌ها و مشکلات موجب اصلاح و توبه آن‌ها شده است.

خداوند در سوره اعراف می‌فرماید: «وَ قَطَّعْناهُمْ فِي الْأَرْضِ أُمَماً مِنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَ مِنْهُمْ دُونَ ذلِكَ وَ بَلَوْناهُمْ بِالْحَسَناتِ وَ السَّيِّئاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُون؛ و آنان را در زمين به صورت گروه‏هايى پراكنده ساختيم: برخى از آنان درستكارند و برخى از آنان جز اينند و آنها را به خوشی‌ها و ناخوشی‌ها آزموديم، باشد كه ايشان بازگردند».

 پس هدف از ابتلاء و امتحان الهی به نیکی و بدی، آن است که مردم به سوی خدا بازگردند، بازگشتی که به معنای رشد و کمال یابی است.

 قرآن کریم در جای دیگر می‌فرماید:«أَوَ لا يَرَوْنَ أَنَّهُمْ يُفْتَنُونَ في‏ كُلِّ عامٍ مَرَّةً أَوْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ لا يَتُوبُونَ وَ لا هُمْ يَذَّكَّرُون؛ آيا نمى‏بينند كه آنان در هر سال، يك يا دو بار آزموده مى‏شوند، باز هم توبه نمى‏كنند و عبرت نمى‏گيرند؟» بنابراین طبق آیه شریفه توبه کردن و متذکر شدن انسان، در سایه امتحان‌های الهی است تا از گذشته خود توبه کند و برای آینده عزم خود را راسخ نماید.

توبه توفیق الهی و انقلاب درونی است

ابتلائات برای توجه دادن انسان به پروردگار و ایجاد حالت نیایش است. زیرا طبع بشر به لحاظ فطرت الهی به گونه‌ای است که به هنگام مشکلات و محدودیت‌ها، شکسته دلی به وی روی می‌آورد و از غفلت دست می‌شوید و برای او حالت التجاء پدیدار می‌شود. پس تقدیر حوادث گوناگون از ناحیه ربوبی در زندگی انسان، برای توبه و بازگشت به سوی حق است.

توبه نوعی توفیق الهی است که فرد گناهکار از طریق آن به غفران الهی پناه می‌برد تا دل خود را پاک سازد و بر ترک آنچه از او سر زده است راسخ شود آن‌گاه تقصیر گذشته را تلافی کند و از دوری درگاه الهی به نزدیکی باز گردد.

به عبارتی دیگر، توبه انقلابی درونی است که در نتیجه حصول معرفت و بیداری در قلب انسان پدیدار می‌شود و روی دل را به سوی درگاه الهی می‌گرداند، در نتیجه این انقلاب، قلب از تیرگی معاصی تصفیه شده و از مرگ معنوی نجات می‌یابد و این انقلاب گاهی به وسیله بلاها و شداید صورت می‌گیرد.

توبه مقدمه دستیابی به سعادت است

توبه در تربیت اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است و باعث رستگاری و مقدمه دستیابی به سعادت است. افزون بر آن توبه وسیله حفظ روح امیدواری در انسان است. انسان امیدوار در راه تربیت و رهایی خود می‌کوشد با این حال اگر روح ناامیدی بر انسان چیره شود و راه اصلاح و تربیت را بر خود بسته ببیند به سستی و ناتوانی و زبونی می‌گراید تا جایی که خود را تا مرز هلاکت پیش می‌برد. توبه با دمیدن روح امید در کالبد خسته و ناامید انسان، انگیزه اصلاح رفتار را در او ایجاد و تقویت می‌کند.

امام سجاد علیه‌السلام توبه را مایه صلاح و رفع فساد در انسان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «َا مَنِ اسْتَصْلَحَ فَاسِدَهُمْ بِالتَّوْبَة؛  ای آنکه بندگان تبهکار را به وسیله توبه اصلاح کرده‌ای». امام علی علیه‌السلام ابتلاء را برنامه‌ای به منظور بازگرداندن انسان گناهکار معرفی می‌کند، یعنی شخص گناهکار به دنبال ارتکاب گناه دچار مصائب و مشکلات می‌شود و به واسطه این فشارها توبه می‌کند و دست از گناه و راه خطای خویش برمی‌دارد و با استغفار، نواقص حاصل شده را تکمیل می‌کند و قابلیت دریافت فضل و رحمت الهی را پیدا می‌کند.

ایشان در این باره می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَبْتَلِي عِبَادَهُ عِنْدَ الْأَعْمَالِ السَّيِّئَةِ بِنَقْصِ الثَّمَرَاتِ وَ حَبْسِ الْبَرَكَاتِ وَ إِغْلَاقِ خَزَائِنِ الْخَيْرَاتِ لِيَتُوبَ تَائِبٌ وَ يُقْلِعَ مُقْلِعٌ وَ يَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ وَ يَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الِاسْتِغْفَارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ وَ رَحْمَةِ الْخَلْقِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ- اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّارا» ، «فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً اسْتَقْبَلَ تَوْبَتَهُ وَ اسْتَقَالَ خَطِيئَتَهُ وَ بَادَرَ مَنِيَّتَه‏؛ خداوند بندگان خود را که گناهکارند، با کمبود میوه‌ها و جلوگیری از نزول برکات و بستن در گنج‌های خیرات، آزمایش می‌کند، برای آنکه توبه‌کننده‌ای بازگردد و گناهکار دل از معصیت بکند، و پند گیرنده، پند گیرد و بازدارنده، راه نافرمانی او را بر بندگان خدا ببندد و همانا خداوند استغفار خواستن را وسیله دائمی فرو ریختن روزی و موجب رحمت آفریدگان قرار داد و فرمود: «از پروردگار خود آمرزش بخواهید، که آمرزنده است». پس رحمت خدا بر آن کس که به استقبال توبه رود و از گناه خویش پوزش طلبد و پیش از آنکه مرگ او فرا رسد، اصلاح گردد.

 امام علیه السلام توضیح می‌دهند که خداوند سبحان در برابر کردار ناشایست بندگان، ثمرات درختان را کاهش می‌‌دهد و برکات خود را بازمی‌دارد و گنجینه‌های خیرات خود را بر روی آنان می‌بندد تا آن‌ها را بیازماید. سپس امام بیان می‌کند که مقصود نهایی از این آزمون‌ها و گرفتاری‌ها از میان بردن حجاب گناه از صحنه دل‌ها به وسیله توبه و دوری جستن از گناه و به یاد خدا بودن و به دست آوردن قابلیت برای قبول رحمت خداوندی می‌باشد. آری هنگامی که درهای فضل و رحمت الهی بر اثر کثرت گناهان بسته می‌شود، چاره‌ای جز بازگشت به درگاه الهی و گشودن درهای فضل و رحمت به وسیله استغفار و توبه حقیقی نیست به این ترتیب یکی از اهداف مهم آفات و بلاها در زندگی انسان مسائل تربیتی است و کلید گشودن درهای بسته و فرو نشستن امواج بلا چیزی جز بازگشت به سوی خدا و توبه نیست.

والسلام علی من اتبع الهدی

موفق و سلامت باشید .

مرکز مشاوره جامعه الزهرا (س)

فروردین 99.

دریافت تصویر خبر