یکى از وظایف و دستورات دینى هر فرد مسلمان، پاسدارى دین، و حفظ حقوق مردم و سلامت و نظم جامعه اسلامى است. این موضوع در متون دینى به نام امر به معروف و نهى از منکر یاد شده است. در واقع خدا، به همه مسلمانان ماموریت داده است که چونان دیدبانى تیزبین و موشکاف، نگهبان و مراقب اجراى احکام و حدود اسلامى باشند، تا حیات اسلامى همیشه چون خون در قلب و دیگر اعضاى جامعه اسلامى جارى باشد.

امر به معروف و نهى از منکر، تعهد و مسوؤلیتى است که اسلام به دوش پیروان خود مى‎گذارد، تا نهال خوبى‎ها و راستى‎ها ریشه گیرد، و باور شود، و علف‎هاى هرزه کژى و ناراستى بخشکد. انجام این رسالت بزرگ، ضمانت اجرایى بر قوانین دین خواهد بود، تا از گزند حوادث و دستبرد نااهلان محفوظ بماند. و همین رمز گسترش و پیشرفت اسلام است.

کسى که به خدا و روز جزا ایمان دارد، و وعده‎هاى او را راست مى‎داند، نباید در راه انجام وظایف دینى سستى کند، و به خاطر استفاده بیشتر - از لذت‎هاى مادى - با گناه و ظلم بسازد و در برابر آنها بى تفاوت بماند.

در قرآن کریم آمده است: اى مسلمانان ! شما بهترین ملت‎ها و جمعیت‎ها هستید، اگر امر به معروف و نهى از منکر کنید و ایمان به خدا آورید.(1)

امر به معروف و نهى از منکر، دستورهاى فراموش شده دین را، به یاد مى‎آورد. زیرا انسان‎ها نیازمند تذکر و یادآورى‎اند، و آنها را که به فرمان دین، پایبند نیستند، جهت مى‎دهد و آگاهى مى‎بخشد در نتیجه سیر اجتماع به سوى کمال متوقف نمى‎شود.

اگر امر به معروف و نهى از منکر تعطیل شود، مردم خوبى‎ها را فراموش مى‎کنند، و به بدى‎ها و پستى‎ها مى‎گرایند، از آن بدتر، خوبى‎ها، بد و بدى‎ها خوب معرفى مى‎شوند. از اینجا است که اجتماع انسانى سقوط خواهد کرد و از آدمیت جز لباس زیبا، چیزى نخواهد ماند.

امر به معروف و نهى از منکر، تعهد و مسوؤلیتى است که اسلام به دوش پیروان خود مى‎گذارد، تا نهال خوبى‎ها و راستى‎ها ریشه گیرد، و باور شود، و علف‎هاى هرزه کژى و ناراستى بخشکد.

امر به معروف و نهى از منکر، در ردیف دیگر واجبات، مثل نماز و روزه نیست، بلکه نگهبان و پاسدار آنها است. چه آن که اگر در جامعه‎اى گناه و ظلم پیدا شد، از هر سو به گناهکار ظالم حمله مى‎شود و آنها نمى‎توانند در جو و محیط اسلامى، حدود و مرزهاى اسلام را بشکنند، و برنامه‎هاى آن را زیر پا نهند و احساسات پاک مردم را جریحه‎دار کنند، این محدودیت، رفته رفته آنها را تربیت خواهد کرد تا جایى که به حقیقت رسند، و یا اگر سنگدلى و گمراهى آنها به اندازه‎‎اى قوى باشد که تربیت اصیل و انسان پرور اسلام در آنها کارگر نشود، لااقل مزاحم ترقى و پیشرفت دیگران نمى‎توان شد. و این خود، بزرگترین فائده و توفیق است.

 

دانستیم امر به معروف و نهى از منکر، وظیفه هر فرد مسلمان است، و اختصاص به گروه ویژه‎اى ندارد. ولى با در نظر گرفتن دیگر آیات قرآن، معلوم مى‎شود که این دو فریضه بزرگ در دو مرحله باید اجرا شود:

 

مرحله ابتدایى و مرحله عالى
مرحله ابتدایى: نیاز به تخصص و تبحر ندارد. همه پس از دانستن شرایط ساده آن، باید به این وظیفه اقدام کنند. همانطور که خواندن نماز و انجام سایر عبادت‎ها و وظایف، چنین است و براى همه در هر درجه و مقامى که باشند، ضرورى است. مثلا مى‎دانیم که شراب و قمار در اسلام به شدت ممنوع و حرام است. اگر کسى آلوده به این دو گناه شد، باید دوستانه به او تذکر داد و از رفتار ناشایست او اظهار ناراحتى و تنفر کرد و در صورت لزوم، ترک معاشرت و دوستى نمود.

این کار از عهده همه بر مى‎آید، و نیاز به دانستن زیان‎هاى الکل بر روى اعضاء بدن، و تشریح پزشکى آن و ضررهاى اقتصادى، اجتماعى، روانى قمار، و بحث‎هاى فنى و علمى در این زمینه‎ها نیست و همچنین سخنورى و فن بحث و مناظره نیز نمى‎خواهد. یا اگر در ماه رمضان، روزه‎خوارى را دیدیم، باید با دلسوزى و بدون هیچگونه ترسى، نهى از منکر کنیم . چنین نیست که بگذاریم و بگذریم هیچ مسوؤلیتى نداشته باشیم و بگوییم انشاءالله امام زمان تشریف مى‎آورد و کارها را درست مى‎کند!

بدیهى است، آن کس در رکاب امام قائم(علیه‎السلام) پیکار تواند کرد که هر روز در راه پیشرفت اسلام و به ثمر رساندن هدف‎ها و برنامه‎هاى آن، پیکار و مجاهدت کرده باشد.

البته امام خواهد آمد، و اصلاح جهانى خواهد کرد ولى از ما هم بازخواست مى‎کند، چرا نهى از منکر نکردى، مگر قرآن براى تو وظیفه معلوم نکرده بود؟

مرحله عالى: در این مرحله باید عده‎اى از مسلمانان که شعله فروزان ایمان و عشق به خدا در سینه‎هاشان مى‎فروزد، به سلاح دین و دانش زمان مجهز شوند تا بتوانند در برابر مخالفین بایستند، و اشکال‎ها و مغالطه‎هاى آنها را پاسخ گویند.

بدیهى است این گروه، باید اسلام را آنگونه که هست بشناسند و در متون دین صاحبنظر شوند و از روانشناسى و جامعه شناسى و دانستنى‎هاى لازم دیگر، به طور کافى بهره داشته باشند و داراى گفتارى شیرین و پر شور باشند تا بتوانند مردم را به نیکى و انسانیت دعوت کنند.

امر به معروف و نهى از منکر را، در مقیاس جهانى و علمى بگسترانند و از عهده بحث با مخالفت و دشمن بر آیند.

این معنى را مى‎توان از آیه دیگر قرآن استفاده کرد: باید از شما، گروهى در کار دعوت مردم به سوى خوبى‎ها باشند؛ آنان را به کارهاى نیک و شناخته شده فرمان دهند، و از کارهاى زشت و ناپسند بازدارند اینان رستگارند.(2)

همین گروه باید بهترین و مؤثرترین راه‎ها را براى امر به معروف و نهى از منکر، بیابند و با در نظر گرفتن شرایط زمان و مکان، نیازها و مشکلات، طرح‎هاى اساسى و دقیق بریزند تا از نیروى کمتر، حداکثر استفاده بشود.

پس دریافتیم که واژه انتظار را نمى‎توان بهانه سستى و خمودى خویش قرار داد، و وجدان مذهبى خود را با نام آن آرام، و از کوشش و پیکار در راه دین شانه خالى کرد.

امام صادق(علیه‎السلام) منتظر راستین را همچون پیکار کننده در راه خدا مى‎داند که در خون خویش غوطه‎ور باشد.

بدیهى است، آن کس در رکاب امام قائم(علیه‎السلام) پیکار تواند کرد که هر روز در راه پیشرفت اسلام و به ثمر رساندن هدف‎ها و برنامه‎هاى آن، پیکار و مجاهدت کرده باشد.

 1- سوره آل عمران/ 110.

2- سوره آل عمران/ 100

برگرفته از کتاب جهانگشاى عادل، سید جمال الدین دین پرور